نوروز ( 3)

نوروز پس از اسلام  

از برگزاری آیین‌های نوروز در زمان امویان نشانه‌ای در دست نیست و در زمان عباسیان نیز به نظر می‌رسد که خلفا گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال می‌کرده‌اند. با روی کار آمدن سلسله‌های سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد

در دوران سلجوقیان، به دستور جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهترسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند بر اساس این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که هر چهار سال یک‌بار، تعداد روزهای سال را (به‌جای ۳۶۵ روز)، برابر با ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. طبق این قاعده، می‌بایست پس از انجام این کار در ۷ دوره، در دوره هشتم، به جای سال چهارم، بر سال پنجم یک روز بیفزایند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد

نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می‌شد. در سال ۱۵۹۷ میلادی، شاه عباس صفوی مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار نمود و این شهر را پایتخت همیشگی ایران اعلام نمود

نوروز از دیدگاه اسلام و تشیع  

در اسلام و به ویژهٔ آیین تشیع به نوروز به عنوان روزی خجسته نگاه شده است و بر گرامی داشتن آن تأکید شده است. از دیدگاه شیعه، نوروز روز ظهور امام زمان است. در حدیثی از امام صادق آمده است:

«روز نوروز همان روزی است که خداوند در آن از بندگانش پیمان گرفت که او را پرستش کنند و هیچ چیزى را شریک او ندانند و این که به پیامبران و اولیایش ایمان بیاورند و آن نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده، و بادهاى باردار کننده در آن وزیده است و گلها و شکوفه‌هاى زمین آفریده شده است. و آن روزیست که کشتى نوح(ع) به کوه جودى قرار گرفت. و آن روزى است که در آن قومى که از ترس مرگ از خانه‌هاى خود بیرون آمدند و آنها هزارها نفر بودند پس خداوند آنها را بمیراند و سپس آنها را در این روز زنده کرد. و آن روزیست که جبرئیل بر پیامبر (ص) فرود آمد. و آن همان روزیست که ابراهیم(ع) بتهاى قوم خود را شکست. و آن همان روزیست که پیغمبر خدا، امیرالمومنین على(ع) را بر دوش خود سوار کرد تا بتهاى قریش را از بالاى خانه خدا به پائین انداخت و آنها را خرد کرد...»

نوروز در دوران معاصر  

نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم قرار داشته و هر ساله برگزار می‌شود. البته برگزاری جشن نوروز به صورت آشکار در برخی از کشورها توسط برخی حکومت‌ها برای مدت زمانی ممنوع بوده است. حکومت شوروی برگزاری جشن نوروز را در برخی از کشورهای آسیای میانه مانند ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود، مردم این مناطق نوروز را به‌گونهٔ پنهانی و یا در روستاها جشن می‌گرفته‌اند همچنین برخی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی نام دیگری بر روی نوروز می‌گذاشتند؛ به‌طور مثال در تاجیکستان، مردم با اتلاق جشن لاله یا جشن ۸ مارس سعی می‌کردند که آیین‌های نوروز را بی مخالفت مقامات دولتی به جای آورند همچنین در افغانستان، در دوران حکومت طالبان، برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این حکومت تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت می‌شناخت

نوروز در اشعار فارسی

نوشتار اصلی: بهاریه 

گویندگان ایرانی از دیرباز تاکنون در وصف نوروز و جشن فروردین که همراه مواهب گرانبهای طبیعت و هنگام تجدید عهد نشاط و شادمانی است، داد سخن داده‌اند و ما در ذیل به برخی از لطایف اشعار پارسی در این موضوع اشارت می‌کنیم: 

نوروز فراز آمد و عیدش به اثر بر		نزد یکدگر و هر دو زده یک بدگر بر
نوروز جهان پرور مانده ز دهاقین		دهقان جهان دیده‌اش پرورده ببر بر
آن زیور شاهانه که خورشید برو بست		آورد همی خواهد بستن به شجر بر

و هم او در قصیده دیگر چنین گوید: 

نوروز بزرگ آمد آرایش علم

میراث به نزدیک ملوک عجم از جم...

 

فرخی ترجیع‌بند مشهوری در وصف نوروز دارد که بند اول آن چنین است: 

ز باغ ای باغبان ما را همی بوی بهار آید		کلید باغ ما را ده که فردامان به کار آید
کلید باغ را فردا هزاران خواستار آید		تو لختی صبر کن چندان که قمری بر چنار آید
چو اندر باغ تو بلبل به دیدار بهار آید		ترا مهمان ناخوانده به روزی صد هزار آید
کنون گر گلبنی را پنج شش گل در شمار آید		چنان‌دانی که هرکس را همی زو بوی یار آید
بهار امسال پندار همی خوشتر ز پار آید		وزین خوشتر شود فردا که خسرو از شکار اید
بدین شایستگی جشنی بدین بایستگی روزی		ملک را در جهان هر روز جشنی داد و نوروزی

 منوچهری مسمطی در نوروز ساخته که بند اول آن این است: 

آمد نوروز هم از بامداد		آمدنش فرخ و فرخنده باد
باز جهان خرم و خوب ایستاد		مرز زمستان و بهاران بزاد
ز ابر سیه روی سمن بوی داد		گیتی گردید چو دارالقرار

هم او در مسمط دیگر گفته: 

نوروز بزرگم بزن ای مطرب نوروز		زیرا که بود نوبت نوروز به نوروز
برزن غزلی نغز و دل‌انگیز و دلفروز		ور نیست ترا بشنو از مرغ نوآموز
کاین فاخته زان کوز و دگر فاخته زانکوز		بر قافیه خوب همی خواند اشعار

 بوالفرج رونی گوید: 

جشن فرخنده فروردین است		روز بازار گل و نسرین است
آب چون آتش عود افروزست		باد چون خاک عبیر آگین است
باغ پیراسته گلزار بهشت		گلبن آراسته حورالعین است

 مسعود سعد سلمان از عید مزبور چنین یاد کند: 

رسید عید و من از روی حور دلبر دور		چگونه باشم بی روی آن بهشتی حور
رسید عید همایون شها به خدمت تو		نهاده پیش تو هدیه نشاط لهو و سرور
برسم عید شها باده مروق نوش		به لحن بربط و چنگ و چغانه و طنبور

 جمال‌الدین عبدالرزاق گفته: 

اینک اینک نوبهار آورد بیرون لشکری		هریکی چون نوعروسی در دگرگون زیوری
گر تماشا می‌کنی برخیز کاندر باغ هست		با چون مشاطه‌ای و باغ چون لعبت گری
عرض لشکر می‌دهد نوروز و ابرش عارض است		وز گل و نرگس مراد را چون ستاره لشکری

حافظ در غزلی گفته: 

ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی		از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
چو گل گر خرده‌ای داری خدا را صرف عشرت کن		که قارون را غلطها داد سودای زراندوزی
ز جام گل دگر بلبل چنان مست می لعلست		که زد بر چرخ فیروزه صفیر تخت فیروزی
به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی		به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی

هاتف در قصیده‌ای گوید: 

نسیم صبح عنبر بیز شد بر توده غبرا		زمین سبز نسرین خیز شد چون گنبد خضرا
ز فیض ابر آزادی زمین مرده شده زنده		ز لطف باد نوروزی جهان پیر شد برنا
بگرد سرو گرم پرفشانی قمری نالان		به پای گل به کار جان سپاری بلبل شیدا...
همایون روز نوروز است امروز و بیفروزی		بر اورنگ خلافت کرده شاه لافتی ماوی

 قاآنی در قصیده‌ای به وصف نخستین روز بهار گوید: 

رساند باد صبا مژده بهار امروز		ز توبه توبه نمودم هزار بار امروز
هوا بساط زمرد فکند در صحرا		بیا که وقت نشاطست و روز کار امروز
سحاب بر سر اطفال بوستان بارد		به جای قطره همی در شاهوار امروز
رسد به گوش دل این مژده‌ام ز هاتف غیب		که گشت شیر خداوند شهریار امروز